Ciągłe uczucie zmęczenia, wyczerpania, problemy ze snem, dzień za dniem spędzony w napięciu i stresie… to jedne z typowych objawów wypalenia zawodowego. Jak rozpoznać pierwsze objawy i poradzić sobie z tym schorzeniem?

W dzisiejszych czasach, kiedy dużo i intensywnie pracujemy, coraz więcej osób skarży się na dolegliwości związane z wypaleniem zawodowym. Według E. Aronsona „wypalenie jest stanem fizycznym, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, powodowanego przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym”.  Jeszcze do niedawna uważano, że największą grupę ryzyka stanowią osoby, które wykonują zawody związane z bezpośrednim kontaktem z innymi ludźmi np. handlowcy, nauczyciele czy lekarze. Jak się okazuje już tak nie jest – obecnie wypaleniu zawodowemu ulegają ludzie w różnym wieku, sprawujący różne funkcje i zawodowy. Szczególnie narażone są osoby nadwrażliwe, neurotyczne, zależne od innych, które czują się niekomfortowo w nowych sytuacjach i zadaniach.

Objawy wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe może pojawić się w konsekwencji zaistnienia różnych czynników, z których część leży po stronie osobistej, a część po stronie zawodowej. Warto zwrócić szczególną uwagę na objawy i przyczyny tego syndromu. Cherniss, (za: Fengler, 2000) wyodrębnił następującą grupę objawów charakteryzujących wypalenie zawodowe:

• uczucie zawodu wobec samego siebie;
• złość i niechęć;
• poczucie winy;
• brak odwagi i obojętność;
• negatywizm, izolacja i wycofanie się;
• codzienne uczucie zmęczenia i wyczerpania;
• częste „spoglądanie na zegarek”;
• wielkie zmęczenie po pracy;
• utrata pozytywnych uczuć w stosunku do klientów;
• przesuwanie terminów spotkań z klientami;
• awersja do telefonów i wizyt klientów;
• stereotypizacjaklientów;
• niezdolność do koncentrowania się na klientach lub ich wysłuchania;
• wrażenie bezruchu;
• cynizm i postawa strofująca wobec klientów;
• zakłócenia snu;
• częste przeziębienia i grypy;
• częste bóle głowy i dolegliwości przewodu pokarmowego;
• nieustępliwość w myśleniu i niechęć do zmian;
• nieufność i paranoidalne wyobrażenia;
• problemy małżeńskie i rodzinne;
• częsta nieobecność w miejscu pracy.

Wszystkie te objawy tworzą obraz człowieka bardzo nieszczęśliwego, pozbawionego jakiegokolwiek zapału i energii, zarówno do pracy jak i życia prywatnego. Wypalenie zawodowe dotyka coraz więcej osób w naszym społeczeństwie, co niewątpliwie wynika z trybu życia jaki obecnie prowadzimy. Świat wokół nas pędzi w zastraszająco szybkim tempie i nie trudno jest zagubić się w tym wyścigu, lecz co tak naprawdę leży u podstaw tego schorzenia?

Przyczyny wypalenia zawodowego

Aby przystąpić o przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu, należy zwrócić uwagę na przyczyny wypalenia. Pozwoli to na dokładną identyfikację problemu i zdiagnozowanie źródła, w którym została zaburzona pewna równowaga. Zazwyczaj przyczyn szukamy na trzech płaszczyznach: w osobowości człowieka, w jego relacjach interpersonalnych lub w samej kulturze organizacji, w której pracuje. Najczęściej jest jednak tak, że te trzy obszary bezpośrednio nakładają się na siebie, tworząc następujące przyczyny wypalenia zawodowego:

Indywidualne:  bierność, niskie poczucie własnej wartości, niska samoocena, zależność, silna motywacja do pracy, przekonanie o dużej mocy sprawczej, perfekcjonizm, wysokie oczekiwania wobec własnej osoby, wysokie wyobrażenia na temat swojej pracy, tendencja do unikania sytuacji trudnych, wysokie zaangażowanie w wykonywane obowiązki.

Interpersonalne: emocjonalne angażowanie  się w sprawy osób, z którymi współpracujemy (klienci, pacjenci, uczniowie, współpracownicy, podwładni), brak dystansu do problemu osób, z którymi współpracujemy, stresujące relacje na linii pracownik – pracodawca, zaburzona komunikacja w pracy, mobbing, sytuacje konfliktowe w pracy.

Organizacyjne: przeciążenie nadmierną ilością obowiązków, zbyt mała ilość czasu na wykonanie obowiązków, zadania wychodzące ponad kompetencje, różnica między wartościami pracownika, a normami instytucji, monotonia, brak możliwości rozwoju, poczucie niedocenienia, poczucie braku sensu wykonywanych obowiązków.

Jak walczyć z wypaleniem zawodowym?

W porę zauważone sygnały wypalenia zawodowego dają możliwość zmiany swojego podejścia do pracy i całego stylu życia. Przede wszystkim warto zacząć bacznie obserwować siebie i swoje otoczenie, tak aby zauważyć co tak naprawdę przyczynia się do naszego złego samopoczucia. W wielu przypadkach usunięcie jakiegoś stresora wcale nie jest takie trudne i wymaga od nas jedynie nieco więcej motywacji. Na co warto zwrócić szczególną uwagę? Przyjrzyjmy się na przykład nieco bliżej organizacji własnej pracy. Dobrym rozwiązaniem może być na przykład dostosowanie zadań do możliwości i czasu naszej największej aktywności w ciągu dnia. Na przykład nie ma najmniejszego sensu zostawiać najtrudniejszych zadań na koniec dnia, kiedy jesteśmy najbardziej zmęczeni, bo wówczas wykonamy to zadanie słabiej i wolniej. W efekcie będziemy z siebie niezadowoleni, bo nie wykonamy obowiązków odpowiednio dobrze, do tego będziemy się stresować, że nie zdążymy ze wszystkim na czas. Dobrze też zwrócić uwagę na to, czy nasze obowiązki odpowiadają naszym kompetencjom. Jeżeli widzimy, że notorycznie dostajemy zadania przekraczające nasze możliwości, należy to wyjaśnić. Nie ma nic złego w rozwijaniu się i podejmowaniu wyzwań. Czym innym jest jednak sytuacja, w której ze względu na brak umiejętności w danym obszarze, źle wykonujemy swoje zadanie i tym samym jesteśmy narażeni na chroniczny stres związany z oceną naszej pracy.

Bardzo ważna jest również nasza postawa w relacjach z innymi. Być może bardziej asertywne zachowanie pozwoli uniknąć brania na siebie zbyt dużej liczby obowiązków, czy zostawania po godzinach w pracy. Asertywność jest rzeczą, którą możemy ćwiczyć, a więc warto zwrócić uwagę na to, czy przypadkiem nie lepiej byłoby częściej mówić „nie”. Przyjrzyjmy się również temu jak spędzamy czas wolny. Chodzi tu zarówno o przerwy w pracy jak i czas, który spędzamy poza pracą. Trzeba zadbać o higienę naszego umysłu, znaleźć to co nas relaksuje i sprawia przyjemność, co będzie powodowało rozładowanie napięcia po całym dniu pracy.

Komfort sfery duchowej, fizycznej i zawodowej jest podstawą do osiągnięcia satysfakcji i równowagi życiowej. W walce z wypaleniem zawodowym najważniejsze jest to aby słuchać samego siebie – zatrzymać się na chwilę i zastanowić, co jest dla nas istotne w życiu, w czym czujemy się komfortowo i bezpiecznie. Przyjrzeć się swoim aspiracjom, możliwościom i podejmowanym zadaniom. Warto jest odpowiedzieć sobie na pytanie – czy to za czym podążamy jest nam potrzebne i naprawdę tego chcemy? Tutaj bardzo pomocna może być nawet zwykła rozmowa z kimś bliskim, która podpowie nam na jakim etapie życia jesteśmy i czego od niego oczekujemy.

_____

Autor: Julia Ługowska